ژئوشیمی زیست محیطی رودخانه زیارت در محدوده شهر گرگان، استان گلستان

رودخانه زیارت یکی از سرشاخه های حوضه آبگیر قره سو است که بخشی از مسیر آن از داخل شهر گرگان عبور می کند. به منظور مطالعه هیدروژئوشیمی زیست محیطی این رودخانه، 11 نمونه آب در خرداد ماه 1392 در طول رودخانه برداشت شد. ویژگی های فیزیکوشیمیایی (ph، هدایت الکتریکی، جامدات حل شده کل)، غلظت یون های اصلی و برخی فلزات (شامل آهن، مس، آلومینیم، کروم، سرب و منگنز) و پارامترهای بیولوژیکی (مقدار اکسیژن حل شده، اکسیژن‏خواهی زیستی، اکسیژن خواهی شیمیایی و باکتری های کلی فرم) توسط روش‏های استاندارد اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که ph نمونه های آب بین 20/7 تا 88/7 متغیر است و بالاترین میزان ph در ایستگاه مجاور تخلیه پساب گاوداری ها مشاهده می شود. هدایت الکتریکی نمونه های آب بین 701 تا 1422 میکروزیمنس بر سانتی‏متر متغیر است و بالاترین مقدار هدایت الکتریکی مربوط به ایستگاه متأثر از چشمه آبگرم زیارت می باشد. غلظت یون های اصلی در بیشتر نمونه های مورد مطالعه در محدوده مجاز برای آشامیدن است. بر اساس نتایج حاصل از محاسبه شاخص اشباع کانی ها، مقدار نسبت های یونی و رسم نمودارهای دوروف و گیبس، شیمی آب رودخانه زیارت بیشتر توسط فرآیند انحلال کنترل می شود. ترسیم نمودار پایپر و استیف نشان می دهد که تیپ نمونه های آب در بالادست رودخانه سولفاته کلسیک می باشد و تحت تأثیر عوامل طبیعی و انسانزاد در پایین‏دست به کلروره سدیک تغییر می یابد. بر اساس نمودار شولر و ویلکاکس تمامی نمونه های آب رودخانه زیارت برای مصارف شرب و کشاورزی مناسبند، اما بر اساس شاخص خطر منیزیم بیشتر نمونه ها برای کشاورزی نامناسب می باشند. بر اساس مقادیر پارامترهای کربنات سدیم باقی مانده و درصد سدیم، همه نمونه های مورد مطالعه در محدوده مناسب برای مصارف آبیاری قرار می گیرند. غلظت عناصر آهن و آلومینیم در برخی ایستگاه ها تحت تأثیر فعالیت-های انسانزاد از استاندارد سازمان بهداشت جهانی برای مصارف شرب فراتر رفته است. محاسبه شاخص فلزی نشان می-دهد که بیشتر ایستگاه ها دارای آلودگی فلزی می‏باشند. بر اساس شاخص‏های hei، hpi و c_d بیشترین آلودگی فلزی در ایستگاه هایی که تحت تأثیر تخلیه فاضلاب‏های شهری قرار دارند، مشاهده می شود. نتایج بدست آمده نشان می دهد که مقدار اکسیژن حل شده همه نمونه ها در حد مجاز است. میزان اکسیژن خواهی زیستی و اکسیژن خواهی شیمیایی در برخی ایستگاه-ها از حد مجاز فراتر رفته و بالاترین مقدار آن ها در ایستگاه مجاور تخلیه پساب گاوداری ها و رواناب های کشاورزی مشاهده می شود. نتایج بدست آمده نشان می‏دهد که تمام نمونه های آب دارای آلودگی میکروبی بوده و کمترین آلودگی میکروبی در بالادست رودخانه مشاهده می شود. بر اساس محاسبه شاخص های کیفیت nsfwqi و owqi، نمونه های مورد مطالعه به ترتیب در رده کیفی بد و خیلی بد قرار می گیرند.